De voorgaande fases van de ontwikkeling van de Randstad hebben geleid tot een schraal, inwisselbaar en versplinterd landschap van wijkjes, weides en wegen. Het opgetelde resultaat van enkele decennia nagenoeg heimelijk en schijnbaar zonder enige visie uitdijen van zowat iedere Randstedelijke kern. Met de VINEX opgave voor 100.000 woningen in het gebied tussen Den Haag en Rotterdam voor de deur schetst Weltevreden een woon Arcadië waar de individuele uiting van woonwensen door middel van kavelgrootte, realisatiewijze, woonrijpmaken een nieuw landschap creëert.
Directe aanleiding voor de prijsvraag Schakelen en Schakeren is gelegen in de volgende fase van de ontwikkeling van de Randstad. In deze fase zullen de landelijke gebieden tussen de kernen verder verstedelijken, consequentie van de noodzaak 1.000.000 in de Randstad te bouwen, waarvan 100.000 in het plangebied tussen Den Haag en Rotterdam. Om te vermijden dat deze inzending niet meer zou zijn van dan de verbeelding van een nieuw stedelijkheids fata morgana – een exercitie volgens de laatste stedenbouwkundige doctrine in verantwoord omgaan met ecologie, structuur of onderlegger- is gezocht naar mogelijkheden een wenkend alternatief te voor verdere ‘vertapijtmetropolisering van de Randstad’ te bieden.
(onder)tussen in de Randstad
Tegenover het verder bouwen aan iedere kern doen wij het voorstel een aantal tussen gebieden te ontwikkelen tot ‘velden met een specifiek profiel”. Gedachte hierachter is dat een duidelijke programmatische keus, in combinatie met een op deze keuze toegesneden beleid en instrumentarium, er voor kan zorgen dat ‘steden steden blijven’ en ‘tussengebieden tussengebieden’. De huidige situatie van onderlinge concurrentie – iedere kern hetzelfde aanbod – wordt zodoende omgebogen naar een situatie waarop het niveau van de Randstad een grofkorrelig range van milieus ontstaat. Per veld kan weloverwogen gewerkt worden aan de vorming van een nieuwe landschappen met een totnogtoe ongekende stedelijkheid. Het plangebied willen wij ontwikkelen als een horizontaal en uiteengelegd woonlandschap: 100.000x een woning op een kavel, getekend door particulier initiatief.
Weltevreden tussen hof en haven
De voortgaande suburbanisatie en spreiding – iedere dag pendelen 75.000 tot 125.000 forensen tussen hun vrijstaande woning met tuin in het groene Noord-Brabant, Utrecht of Gelderland en hun werkplek in Rotterdam of Den Haag – wordt omgezet in een kleurrijk Arcadië van vrijheid, spontaniteit en beweeglijkheid. De wens voor een autoluw gebied is binnen deze context enigszins, hypocriet in de zin dat, hoe uiteengelegd dit landschap dan ook zal zijn, de hoeveelheid autokilometers minimaal zijn vergeleken bij de dagstand op de kilometerteller van een pendelaar tussen Oosterhout en Rijswijk.
Weltevreden ter plaatse
Bouwrijp maken is de cruciale handeling voor het bouwen in dit natte en met slappen bodem gezegende gebied. De gangbare dichtheid van 30won/ha en de gebruikelijke projectgrootte – vanaf 500 woningen – vraagt een goede begaanbaarheid en draagkracht tijdens de bouw. Dit wordt bereikt door het compleet opspuiten van het projectgebied. Deze hoge voorinvestering brengt met zich mee dat er snel gebouwd moet worden: dit kan alleen bereikt worden door het opspuiten van het totale project gebied … De hond rent als het ware achter zijn eigen staart aan. De woning op de kavel stelt door de afwijkende dichtheid (10 won/ha.) en de projectgrootte (1 woning) deze beperkende eisen niet aan het verstedelijkingsproces. Sterker nog, zij biedt de conditie voor het laten ontstaan van het beoogde spontaan en uiterst gevarieerd stedelijk landschap waarin individuele toe-eigening, oplossing en expressie sterk aanwezig kunnen zijn
Weloverwogen Weltevreden
De relatie tussen de strategie van de particuliere kavels en de collectieve voorzieningen is in een ruimtelijk organisatorisch raamwerk uitgewerkt. Dit om de dreigende negatieve consequenties van een particuliere verstedelijking te voorkomen: verspilling van gronden, versnippering, monotone woningbouw en onzekerheid omtrent voorzieningen.
In het raamwerk wordt de afwikkeling van het verkeer en collectieve voorzieningen gewaarborgd. Daarnaast worden door het vastleggen van allerhande voorzieningen – groen, water, wegen, scholen, etc – binnen de grenzen van het plangebied condities geschapen die sturend zijn in het (verder) doen ontstaan van de meest uiteenlopende woonmilieus.
Wie wat waar en hoe in Weltevreden
Een grove driedeling van realiseringsprincipes (‘bouwen langs de weg, ‘bouwen om de kruising’ en ‘bouwen in het veld’) vormt de basis voor de uitvoering van Weltevreden. De drie principes sorteren projectvormen, doelgroepen en marktpartijen op zodanige wijze naar projectomvang, bouwrijp maken, fasering, financiering en andere technische randvoorwaarden dat een werkbare situatie ontstaat waar initiatieven, belangen en situatie in schijnbare wanorde, weloverwogen en uitgebalanceerd worden aangewend.
Bij ‘langs de weg’ en in het veld worden diverse projecten (boerderettes, bouwpakket, 2onder1 kap door diverse private partijen, zelfbouwer, aannemer, ontwikkelaar) voor de meest uiteenlopende doelgroepen gerealiseerd. De marktpartijen worden hier ingezet om de qua financiering terugtrekkende overheid te compenseren. Zo kan een ontwikkelaar bijvoorbeeld de ter plaatse benodigde infrastructuur aanleggen of wordt de kavel door een eigenaar bewoner bouwrijp gemaakt. Dit is anders bij het principe ‘om de kruising’. Hier heeft de woningbouw een sociaal programma en worden met de woningen voorzieningen als school, postkantoor, bakker en consultatiebureau gerealiseerd. Bij dit principe is de bijdrage van de overheid dan relatief groot.
Het schrikbeeld van de woning op de kavel, de transformatie van het plangebied naar een eenduidig en monotoon woongebied, wordt in Weltevreden door de beoogde diversiteit aan participanten, bewoners, initiatieven en projecten voorkomen. De vorming van een groot Wassenaar of een Klein België is dus even onwaarschijnlijk als onwenselijk. Juist de keerzijde van dit schrikbeeld, dat is wat bedoeld wordt met weltevreden. Een keerzijde die gekenmerkt wordt door een architectuur die zich in improvisatie, spontaniteit en vrijheid kan uitleven, zonder daarbij uit te sluiten of te beperken.
