Een vaste hand omcirkelt de binnenstad van Enschede tot een heldere eivorm. Kerk en Raadhuis op veilige afstand van elkaar betwisten het midden, de loop van de voormalige stadsgracht nog moeiteloos aan te wijzen. Aan de zuidzijde trekt het H.J. van Heekplein aan de omsingeling en voegt er ruimte aan toe. Een groot stadsplein met twee keer in de week een bruisende regionale markt vergroot de oude stad met een nieuw winkel- en woongebied. Met de grootste ondergrondse parkeergarage van Nederland is bovendien gewerkt aan een nieuwe stadsentree.
Het oorspronkelijke Van Heekplein was een plein van de binnenstad van Enschede dat als onderdeel van de naoorlogse stadsvernieuwing is ontstaan. Het centrum van Enschede werd tijdens de Tweede Wereldoorlog zwaar beschadigd. Bij de wederopbouw kwam een verkeersader oost naar west, als verbinding naar Duitsland, door het centrum opnieuw ter sprake. Dit Boulevardplan, die paste bij de aangemeten grandeur van de sterk groeiende stad, werd tussen 1950 en 1960 gerealiseerd, waarbij het Van Heekplein als markt- en winkelplein op de nieuwe Boulevard 1945 werd aangesloten. Het plein is genoemd naar Hendrik Jan van Heek, één van de oprichters van de textielfabriek Van Heek en grondlegger van de Enschedese textielindustrie. Ten zuiden van de Boulevard werd textielwereldhandelscentrum Twentec gebouwd, een groot en modernistisch ensemble met twee kantoortorens en een beursgebouw. Een jaar van oplevering viel de Enschedese textielgigant Van Heek & Co om. De textielcrisis maakte het kolossale complex vrijwel direct overbodig. De gemeente Enschede vulde daarop een kantoortoren en het warenhuis V&D vestigde zich in het beursgebouw, maar het kwaad was al geschied.
Weeffout in textielstad
Een Boulevard die een te grote ingreep betekende voor een te kleine stad, de grofstoffelijke, de onsamenhangende bebouwing die hierop volgde, de ligging van V&D aan de verkeerde kant van de weg en een plein vol auto’s – het zuidelijke deel van de binnenstad was alles wat het historische centrum niet was. Eén grote weeffout. Het nieuwe Van Heekplein zou hierin verandering moeten brengen, te beginnen met het ontmantelen van de dominantie van de auto. West 8 werd gevraagd het plan te tekenen.
Een plein voor de stad
Het stedenbouwkundig plan heft Boulevard 1945 op en realiseert een grote ondergrondse parkeergarage voor 1.700 auto’s en 1.100 fietsen. Daar bovenop komt een nieuw domein voor langzaam verkeer, aansluitend op de structuur van de binnenstad; een netwerk van winkelstraten met daarin een centraal gelegen plein voor de weekmarkt. Direct aan het plein zijn de winkelcentra De Klanderij en Twentec en winkels van onder andere Primark gevestigd. Voorheen waren er ook een vestiging van V&D, de Bijenkorf en Hudson’s Bay aan het plein gelegen. In elk van de deze gebouwen zijn ook woningen opgenomen om wat de leefbaarheid van de binnenstad vergroot. Aan de westzijde maakt een vestiging van Holland Casino’s een nieuw hoekpunt in de stad.
Stad maken
In de uitwerking van de architectuur is baksteen als hoofdmateriaal gekozen. Een rijk palet aan uitwerkingen en detailleringen relativeert de grote schaal en maakt gebouwen herkenbaar. Kwaliteit van de architectuur wordt beoordeeld vanuit de waarde voor de stad, de betekenis voor het gebouw en tenslotte de meerwaarde voor (commerciële) invulling. Daarom zijn de penanten solide, is de logistiek inpandig opgelost en zijn de hoeken van de gebouwen stevig aangezet. Niets is zo wispelturig als de invulling van een winkelstraat. Niets is zo blijvend als de vorm van een stadsstraat.
Aanvullend aan de bakstenen stevigheid is een aantal stedelijke accenten in het plan opgenomen. De glazen bolling van de uitbouw van de voormalige V&D, de stairway to heaven van Rudi van de Wint die uit de slanke glazen toren treed en een wulps pleinobject dat de entree van de parkeergarage markeert. Het H.J. van Heekplein wordt weer een echt stukje Enschede.
