Oegstgeest ligt midden in een dynamische en groeiende regio. Met meer dan 400.000 inwoners is het de vierde agglomeratie van Nederland. De verschillende kernen groeien naar elkaar toe. De marges raken op en de verstedelijking neemt steeds verder toe. Kasteel Endegeest ligt in het hart van deze regio en, hoewel relatief in de luwte, ontkomt niet aan de druk. Daarbij komt dat het plangebied direct gelegen is naast het Leiden Bio Science Park, een snel groeiend innovation district.
Het kasteel vindt zijn oorsprong ver in de middeleeuwen. Het latere landgoed kent zijn oorsprong in de 17e eeuw. De naam is afgeleid van het woord geestgronden, de vruchtbare gronden die voorkomen op de strandwallen in het Hollandse kustgebied. Hier werden dorpen gebouwd en kastelen; de naam van het dorp Oegstgeest en van kasteel Oud-Poelgeest werden daarvan afgeleid. Kasteel Endegeest op het uiterste puntje van de doorgaande strandwallenzone uitkijkend over het stroomgebied van de Oude Rijn kreeg daarom de naam Eynde Geest of Ende Geest, later Endegeest.
De waarde van de omgeving is het samenspel tussen bebouwing, openbare ruimte en groen. Het geheel van kasteel, paviljoens, villapark Wilhelminapark en lintbebouwing met villa’s heeft de allure typerend voor landgoederen. Een kernwaarde hier in de bossen was jarenlang en is nog steeds: rust. Dit maakt ook dat hier zich diverse psychiatrische instellingen vestigden. Op het landgoed Rhijngeest staat de voormalige Jelgersmakliniek en op Overgeest zijn GGZ Rivierduinen en Stichting’45 gevestigd. Landgoed Endegeest is al decennialang in gebruik als psychiatrische kliniek.
Gebouwen en terreinen staan nu leeg, wachtend op herbestemming. Het gebied zal veranderen, zoals het in zijn eeuwenoude bestaan altijd is blijven veranderen. De Toekomstvisie beschrijft de aanknopingspunten voor nieuwe ontwikkelingen. Een ordening in vijf lagen geeft houvast; ecologie en landschap (de onderlegger, bodem), cultuurhistorie (de verhalende laag), mobiliteit (de verbanden), duurzaamheid (de toekomst), programma (het gebruik).
De onderste laag; de bodem is van oudsher allesbepalend voor de ontwikkelingen die er op plaatsvinden. Het bepaalt de gewassen die er op groeien, de loop van de wegen en waterlopen, of een gebied nat is of droog. Indirect bepaalt het ook de culturele status van de woongebieden. De onderste laag is onveranderbaar. De laag erboven, de cultuurhistorie vertelt het verhaal van de plek gedurende langere tijd. De verhalende laag wordt steeds herschreven. Het beïnvloedt de onderliggende landschapslaag, denk aan de kasteeltuin met monumentale uitheemse boombeplanting. Maar als in een zeef, blijven de waardevolle elementen intact; de traagheid overheerst. De laag mobiliteit heeft een grotere dynamiek en tevens grote impact op de onderliggende structuren. Bijvoorbeeld Rijksweg A44 die het landschap rucksichtslos in tweeën splitst. Tegelijkertijd hebben allerlei wegen hun historische loop behouden. De komende transitieperiode zal duidelijk maken in hoeverre mobiliteit een meer terughoudende ruimtelijke impact kan hebben. Deze zal dienend gemaakt worden aan een lichte vorm van verdichting waarin een combinatie van wonen en zorg het gebied zal herontdekken. Met gebouwen die zich de ruimte niet toe-eigenen maar mede vormgevers zijn van de parkachtige omgeving. De terreininrichting zelf en de plaatsing van bomen en de inpassing van routes en verbindingen vormen de volgende schakels in een aloude keten.
