De historische straatwegen in Zuid-Holland worden opgewaardeerd tot nieuwe routes voor ‘schone’ vervoersmiddelen. Dit zorgt niet alleen voor logische en snelle verbindingen, maar ontsluit ook het landschap. Een oud netwerk in een nieuw jasje verbeterd de bereikbaarheid binnen de Randstad en zet duurzaam vervoer op één. Met het voorstel voor ‘Vrijbanen’ wint Studio Hartzema in 2010 de Zuid-Hollandprijs.
Zuid-Holland wordt als ‘vol’ ervaren en dat komt vooral door de beeldvorming. Feitelijk is de Randstad namelijk een van de leegste metropolen ter wereld. Waar het aan vaak aan ontbreekt in Nederland is de zichtbaarheid van het landschap en aan langere lijnen. We missen alternatieve routes, zoals de fraaie Routes Nationales in Frankrijk of de Kantonalstrassen in Zwitserland. Deze zijn niet alleen vanzelfsprekend maar bieden ook een dwarsdoorsnede door stad en land. Door het ontbreken van deze leeslaag overheerst in de provincie (en de Randstad) de perceptie van vol en onoverzichtelijk.
Vrijbanen, de Napoleontische wegen opengesteld voor de fiets
Door de komst van snelwegen zijn oude 19e eeuwse verbindingen als Rijksstraatwegen en vaarwegen opgeheven, verknipt of verbasterd zodanig dat ze niet meer een logische verbinding tussen A en B vormen. Daarmee zijn niet alleen de kortste routes opgeheven, maar ook de meest verhalende verbindingen. Je kunt nog steeds van Delft naar Rotterdam maar met heel grote kuilen in de weg. Er bestaat nog steeds een weg tussen Haarlem en Den Haag, maar je kunt er niet meer rijden en er is nog een weg tussen Utrecht en Amersfoort maar die is geknipt in kleinere stukken. Stel je pakt dit netwerk op en brengt de wegen terug in de oude staat met eiken aan weerszijden van de infrastructuur, dan heb je gelijk een soort netwerk.
De fiets als nationaal bindmiddel
De fiets kan bij uitstek een nationaal bindmiddel zijn waarmee we de waardes die we hebben in de infrastructuur kunnen uitdrukken. De Vrijbanen is een middel om te herkennen dat ons land vriendelijk, kleinschalig en overzichtelijk is. Misschien moeten er veel bruggetjes gemaakt worden, met vogels en veel groen met koeien. Als je dat zou kunnen vertellen met de straat dan heeft iedereen een ontzettend thuisgevoel. Net zoals de Parijzenaar zich thuis voelt bij het idee dat het Louvre aan het eind van de straat staat.
De fiets als cultuuruiting
De fiets is het minst gevaarlijke vervoermiddel dat we kennen, bovendien Hollands. Met de fiets kunnen we ervaarbaar maken dat iedere stad in Nederland in het groen ligt, dat alle steden los van elkaar liggen en dat er veel meer groen is dan je denkt zodat het landschap tastbaarder wordt en dichterbij komt. Met een paar middelen en een smal profiel lukt het om je de illusie te geven van buiten. Een dergelijk effect kan al heel snel bereikt worden met fietsen langs de rivier of bijvoorbeeld het herwaarderen van de Napoleonswegen.
Leren van de autosnelweg
Het principe van de jaren vijftig waarin het ging om de ervaring van de reis, om mensen vrij te laten zijn, is een goede insteek voor de Vrijbanen. Voorkom het gevoel van ‘ze mogen niet dit en ze mogen niet dat’. Het is moeilijk iets te maken wat het gevoel geeft dat het makkelijker wordt. Maak een Vrijbaan waar alles mag zolang het maar geen geluid of stank produceert. Hollandse Vrijbanen stelt daarom voor deze routes weer functioneel te maken, maar dan voor fietsen en elektrische bussen. Deze vervoersmiddelen zorgen voor een ‘schone’ manier van transport en stimuleren de ervaring van het landschap voor de gebruikers. Een bottom-up-benadering die een vollopende Randstad weer lucht moet geven.
Het concept gaat uit van een systeem waarbij fiets en bus elkaar versterken. De elektrische bussen (‘light bus’ genaamd) vervoeren passagiers tussen de dorpskernen, en laat ze eruit bij haltes die op afroep worden aangegeven. De enkele formele halteplaatsen dienen als knooppunten in het systeem. Bij deze knooppunten bevinden zich voorzieningen voor leenfietsen. Doordat de busbanen worden gecombineerd met het netwerk van fietsroutes kunnen deze elkaar aanvullen. Zo kan het aantrekkelijk zijn bij slecht weer de fiets eens te laten staan en in plaats daarvan de bus te nemen. Omgekeerd geldt dat de reiziger in het openbaar vervoer bekend raakt met royale fietsverbindingen die door de mooiste stukken van ons land voeren.
