In Rijswijk en Beverwijk staan forse transformaties op stapel. Studio Hartzema maakt een herontwikkelingsplan voor het Havenkwartier en Studio Vinke tekent aan de Spoorzone in Beverwijk. Naast ontwerpen is hun rol er één van verbinden, en van letten op het grotere verhaal voor de lange termijn.
Ja, Rijswijk heeft een haven. Niet veel mensen weten dat, zegt Henk Hartzema. De naamgever van Studio Hartzema ontwierp een plan voor het gebied rondom die haven, op de noordoostpunt van de Plaspoelpolder. Hartzema typeert het twintig hectare tellende Havenkwartier: ‘Bedrijfspanden uit de jaren 50 en 60, wat nieuwere kantoren. 70 duizend vierkante meter is in gebruik, 50 duizend staat leeg. Het gebied holde lang achteruit. Nu trekt de aandacht aan; mensen krijgen oog voor de potentie.’ Ook Beverwijk heeft een haven. Daar staan straks geen woningen, vertelt Stefan Bödecker van Studio Vinke, want in de haven vinden categorie-5-werkzaamheden plaats. Bödecker: ‘Het programma hier is gericht op industrie en werkgelegenheid; Beverwijk heeft een groeiende offshore-industrie in de haven en Tata Steel als buur.’
De plannen voor de Beverwijkse haven zijn onderdeel van het Spoorzoneplan, de brede ruimtelijke verkenning van Studio Vinke voor gemeente en NS. Inzet: het verknopen en verbeteren van de gebieden aan weerszijden van de brede strook infrastructuur (A22 en spoor) die de gemeente in tweeën deelt. Het Spoorzoneplan voorziet in een traverse bij het station en transformeert haven en omgeving aan de ‘achterkant’ tot gemengd stedelijk gebied met 7.000 nieuwe woningen, voorzieningen – en behoud van bestaande bedrijvigheid. Bödecker: ‘Verdichting op met name deze twee locaties biedt kansen voor een nieuwe stedelijkheid. Een schaalsprong is op handen. Levendige plinten met een menselijke maat zorgen voor een aangenaam verblijfsklimaat. Ook dit gebied komt langzaam op de kaart – bij de gemeente, ondernemers en het beroepsonderwijs, de drie partijen waarvoor we hier actief zijn.’
Narratief
Het Havenkwartier in Rijswijk transformeert eveneens tot gemengd stedelijk gebied. Er komt
meer verdichting door het toevoegen van 2.500 woningen en 10 duizend vierkante meter voorzieningen – met behoud van de 70 duizend vierkante meter bedrijvigheid. De woningen zijn gericht op het havenbekken. Hartzema: ‘Het water houdt hier alles bij elkaar.’ De rol van Studio Vinke gaat vooral over de langetermijnvisie, vindt Bödecker. ‘Beverwijk is een regionaal knooppunt in een gebied met veel kansen. In het algemeen geldt dat een langetermijnvisie voor veel partijen lastig is. Als je zo’n haven ziet, is het lastig om meteen de ruimtelijke en programmatische potentie te zien. Het is geen gespreid bedje. Je moet een narratief opzetten en dat heel vaak herhalen. De gemeente hee” een klein eigen team waarmee we goed kunnen sparren. Aan beide kanten zijn de lijnen kort. Wij werken al buiten de lijntjes hier,adviseren over de programmering maar ook over wel of niet aankopen van locaties. Uiteindelijk is de sleutel tot succes dat alle spelers elkaar opzoeken, in een complex netwerk van drie partijen.’ In Het Havenkwartier begon Henk Hartzema aanvankelijk als partner van vijf private partijen. Daarna nam de gemeente het stokje over. ‘Wie mij aanstelt maakt uiteindelijk niet veel uit. Je bent als stedenbouwkundige voor de grotere zaak bezig, mede vormgever van de samenleving, hoe mensen zich tot elkaar verhouden. Dat krijg je niet cadeau, daar moet je iets voor doen.’
Pocketplaatsen
Over zijn rol in dat proces zegt Hartzema: ‘Ik ga aan boord, blijf en verbindt. Iedereen heeft zijn waarheid, van ontwikkelaar tot de fietser. Ik vind ze allemaal relevant. Het stedenbouwkundig plan is de verbeelding van de werkelijkheid waarin al die wensen uiteindelijk een plek vinden.’
In het Havenkwartier mondde dat onder andere uit in pocketplaatsen. Alle bouwplannen leveren twintig procent van hun grondgebied in en die ruimte komt terug in de vorm van stadspleintjes,
kades, passages en hoven. ‘Bij hogere dichtheden en kleinere huishoudens neemt het belang van collectiviteit toe’, aldus Hartzema. ‘De pocketplaatsen dragen daaraan bij.’ De ontwikkelaars krijgen er aanvullende bouwrechten voor terug. Zo mogen ze hoger bouwen dan de ‘Rijswijkse hoogte’ van 4+1 die in Het Havenkwartier geldt. Met zijn plan haalt Hartzema naar eigen zeggen iets terug dat het vak met de Vinexwijken uit handen gaf: ‘Stedenbouw is een Excel-exercitie geworden. Puzzels leggen. Zelfs architecten doen tegenwoordig aan stedenbouw, want “het vak stelt niets voor”. Maar dat is te gemakkelijk. Het samenbrengen van het collectief én het geven van privacy, het boetseren aan de maatschappij zoals we dat sinds Berlage doen, is domein en forte van de stedenbouwkundige.’
Hans Fuchs in gesprek met Henk Hartzema, Blauwe Kamer, februari 2024
